سایت سیر و سیاحت

آرامگاه « ابو علی سینا » در همدان قرار دارد که در سال 1331 خورشیدی افتتاح شده است . البته در بخارا که زادگاه او بوده ، برای تهیه ی تندیسی از وی ، جمجمه ی این دانشمند بزرگ را نزد انسان شناس روسی « گورازیموف » فرستادند تا بر اساس شکل استخوان ها ، نیمرخی از او تهیه گردد .

بعد ها یک شخص دیگر روسی به نام « آتاسیکوف » ، در آن نیم رخ اصلاحاتی انجام داد . این تغییرات هم اکنون در مجسمه ای که توسط بانوی هنرمندی به نام « سوکولوا » ساخته شده ، اعمال گردیده و هم اکنون در بیرون از کتابخانه ی « ابو علی سینا » در « بخارا » کار گذاشته شده است .

در ایران ، در سال 1331 خورشیدی برابر با 1952 میلادی ، به مناسبت هزاره ی تولد او جشنی برگزار گردید که در آن گروهی از دانشمندان جهان شرکت داشتند . به علت آن که « ابو علی سینا » در « بخارا » به دنیا آمده و در آن جا تحصیل کرده است ، مردم کنونی این بخش که زمانی جزو قلمرو سامانیان بوده و اکنون بخشی از جمهوری ازبکستان است ـ او را ازبک و ترک می دانند .

از طرف دیگر به دلیل آن که « ابن سینا » بخشی از آثار خود را به عربی نوشته است ، نه تنها عرب زبان ها که مردم کشور های اروپایی نیز در کتاب های تاریخی خود ، کسانی همچون او ، « ابوریحان بیرونی » ، « زکریای رازی » و بسیاری دیگر را عرب می دانند .

البته آنچه مسلم است در ایرانی بودن این افراد ، جای تردید نیست . در آن زمان ، زبان عربی ، زبان رایج و قابل قبول علم بوده است همچون زبان انگلیسی که امروز بسیاری از پژوهشگران کشور های مختلف دنیا که زبان مادری آنان زبان دیگری است ، کتاب های خود را به انگلیسی می نویسند . اگر زبان را در این مورد ها بخواهیم ملاک ملیت آنان قرار دهیم پس همه یا آمریکایی هستند و یا اهل انگستان . این قانومندی نیز در آن زمان در بارهی انبوهی از دانشمندان ایرانی نیز مصداق داشته است .

« بنا بر آنچه گروهی از محققان و مورخان نوشته اند ، « ابن سینا » در همدان در گذشته و در زیر حصار آن شهر نیز دفن شده است . « البیهقی » ، « ابن خلکان » ، « ابن العبری » ، « خواند میر » و « قاضی نور الله » نیز نوشته اند که مقبره وی در همدان است .

مقبره « ابن سینا » در دره « مراد بیک » در ضلع غربی خیابان « ابو علی » همدان یعنی خیابانی که از مرکز شهر رو به جنوب و کمی مایل به غرب امتداد دارد واقع است و در کنار آن قبر « ابو سعدی دخدوک » قرار گرفته است . « ابوسعید » ، از دوستان « ابن سینا » بوده که بعد از غائله شورش سپاهیان « شمس الدولة دیلمی » ، مدت چهل روز در خانه وی پنهان بوده است . محل کنونی آرامگاه « ابن سینا » و « ابو سعید » ، در همان زمینی قرار دارد که روزگاری منزل « ابو سعید » و مدتی نیز مخیفگاه شیخ ما بوده است .

این محل در آن روزگار ، کنار شهر و پشت باروی جنوبی همدان بوده و تا اواخر قرن سیزدهم هجری چهارطاق کوچکی بر روی قبر آن دو قرار داشته است و چون چهار طاق مذکور به تدریج بر اثر فرسودگی رو به ویرانی می رفته است ، یکی از شاهزاده خانم های دانش دوست قاجار به نام « نگار خانم » دختر « شاهزاده عباس میرزا » ولیعهد « فتحعلی شاه » درصدد تجدید بنا و تعمیر آن برآمده است .

نوشته اند که « نگار خانم » نخست همسر « عبد الله خان صارم الدوله » از طایفه « حاجی لر » بوده و پس از آن به همسری « مصطفی قلی خان اعتماد السلطنه » درآمده است . به دستور این شاهزاده خانم ، به جای چهار طاق قدیم ، گنبدی از آجر ساختند و دو سنگ ، یکی روی قبر « ابن سینا » و دیگری روی قبر « ابو سعید دخدوک » نهادند . پس از درست شدن آرامگاه با شکوه جدید ، سنگ قبر های مذکور را در سرسرای آرامگاه قرار داده اند .

در شمال آرامگاه ، خانه های مسکونی و در قسمت جنوب آن ، حیاط آرامگاه قرار داشته است . کتابخانه ی آرامگاه که 649 مجلد کتاب داشته به قرائت خانهی «ابوعلی سینا» موسوم بوده است . در داخل آرامگاه ، دور دو سنگ قبر « ابوعلی » و « ابو سعید » ، نرده چوبی کوتاهی قرار داده اند .

نظر اعضاء انجمن آثار ملی ایران در مورد بنای جدید آرامگاه بوعلی بر آن بود که اصول معماری قدیم و جدید هر دو رعایت شود . با توجه بدین نکته ، در خرداد ماه سال 1324 هـ . ش طرح نقشه ی آن بین مهندسان و فارغ التحصیلان رشته معماری به مسابقه گذارده شد .

از بین طرح های متعددی که به انجمن رسید طرح پیشنهادی آقای مهندس « هوشنگ سیحون » که با نظر آقایان « آندره گدار » مدیر کل فنی موزهی باستانشناسی و مهندس « محسن فروغی » تهیه شده بود ، مورد قبول قرار گرفت و به عنوان جایزه ، اجراء ساختمان بر عهده ی او واگذار گردید .

طرح مزبور با توجه به سبک معماری قرنی که حکیم در آن می زیسته از روی یکی از قدیم ترین و عظیم ترین بناهای آن عصر یعنی « گنبد قابوس » ، که از شاهکار های معماری به شمار می رود اقتباس گردیده است . « گنبد قابوس » به موجب کتیبه ی موجود بر روی بنا ، به سال 375 شمسی برابر با 397 قمری بنا شده است و بدان جهت ، بنای آرامگاهی برای « ابن سینا » بدان سبک و شیوه از هر جهت مناسب می نموده است . جالب آن جاست که گنبد قابوس در قرن پنجم بنا شده است یعنی زمانی که قسمتی از دوران زندگانی « ابن سینا » در آن سپری شده است .

در نیمه سال (1326 هـ . ش) انجمن آثار ملی ، تصمیم به اجرای طرح ساختمان آرامگاه گرفت . در آن هنگام مهندس « سیحون » برای تکمیل مطالعات خود در پاریس به سر می برد . پس از آگاهی از تصمیم انجمن در خرداد ماه 1327 خورشیدی ، طرح های اجرایی آرامگاه را بهعنوان پایان نامه به دانشکده هنر های زیبای پاریس تقدیم کرد .

و سپس در تیر ماه همان سال ، آنها را برای اجرا به انجمن ارسال داشت . در اوائل سال 1328 بین انجمن آثار ملی ایران و شرکت ساختمان های کشور ( شرکت نسبی مهندس ابتهاج و شرکاء ) قرارداد قطعی ساختمان بسته شد و در خرداد ماه همان سال ، کار بنای ساختمان آرامگاه آغاز گردید .

پس از تخریب مقبره ی قدیم و گشودن قبر « ابوعلی سینا » و « ابو سعید » ، جمجمه و قسمتی از استخوان های ابوعلی و قسمتی از استخوان های ابو سعید که باقی مانده بود با حضور افراد معتمد و موثق ، پس از تهیه صورت جلسه ، در جعبه های مخصوص نهاده و مهر و موم شد تا پس از آماده شدن آرامگاه جدید ، مجدداً دفن گردد .

تندیس «ابوعلی سِنا» در ازبکستان

طراح بنا ، طرح خود را به نحوی پیش بینی کرده بود که هم یاد آور یکی از مقابر عصر زندگی « ابن سینا » و هم نشانه ای از تکامل فن معماری جدید باشد . این است که معمار بنا در قسمت زیرین ، روحیه ی بناهای مصر ، ایران و یونان قدیم را با تمام عظمت و جلال آنها نشان می دهد و در قسمت زبرین ، روش معماری مقبره ی « قابوس » رعایت شده است .

بدین ترتیب ، طراح ساختمان نشان داده است که « ابن سینا » یک فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامی است که بنای افکارش بر علوم و اطلاعاتی که از ملل قدیمه رسیده ، قرار دارد . سنگ های خشنی که با ابعاد نسبتاً بزرگ در قسمت های زیرین بنا به کار رفته ، روحیه ی استحکام و قدرت را ظاهر می سازد و ظرافت آمیخته با عظمتی که در برج و پایه های آن دیده می شود ، تفاوت آن ها را با سنگ های خشن نشان می دهد .

باغچه ها و چشمه هایی که در حیاط ورودی ساختمان کارسازی شده ، نمونه ی کوچکی از باغ های معلق « بابل » همراه با طراوتی مشرق زمینانه است . زمین محوطه و زیر بنای آرامگاه جمعاً سه هزار و نود متر مربع بوده است . که اکنون به هفت هزار افزایش یافته است .

ساختمان آرامگاه در سال 1330 به پایان رسید و در بهمن ماه همان سال به نمایندگان انجمن آثار ملی تحویل گردید . در روز پنجشنبه یازدهم اردیبهشت ماه سال (1331 هــ . ش) با حضور آقایان جهانسوز فرماندار همدان ، ابطحی رئیس فرهنگ ، ایزدیار بازرس فنی ، رئیس شهربانی ، نماینده انجمن آثار ملی و برخی از روحانیان پس از معاینه و بازدید ، لاک و مهر جعبههای محتوی استخوان های « ابو علی » و « ابو سعید دخدوک » استخوان ها با دقت کامل و رعایت موازین شرع و آداب و رسوم معمول ، کفن و دفن گردید . قبر « ابو علی سینا » در سمت راست مدخل آرامگاه و در سمت چپ او ، قبر « ابوسعید دخدوک » قرار گرفته است .

در حیاط شرقی آرامگاه ، روبروی در ورودی ، در مقابل خیابان « بوعلی » ، قبر شاعر ملی ایران « ابوالقاسم عارف قزوینی » قرار داد و بر روی سکویی مربع که هر ضلع آن حدود یک متر است سنگ مرمری است که با خط نستعلیق زیب ، مطالبی با این مضمون آمده است :

« تصویری که از بن سینا در نسخه های کهن ، در کتابخانه ها وکلیساها ، در نسخه های قدیم کتاب های اروپایی و ترجمه های لاتین آثار او موجود است اصالت ندارد و بیشتر بر حدس و گمان متکی بوده است . از این رو انجمن آثار ملی تصمیم گرفت مجسمه ای از او تهیه کند . به همین دلیل لازم بود بر اساس مآخذ و مدارک موجود ، تصویری از او فراهم آید .

از این رو ، کمیسیون های متعددی از دانشمندانی که با آثار شیخ و شرح حال او آشنایی داشتند تشکیل گردید و با توجه به اطلاعاتی که دربارهی او به قلم خود وی و نیز شاگردش « ابو عبید » و همچنین نوشته ی « بیهقی » در تتمه ی « صوان الحکمة » به دست آمده است ، تصمیم گرفته شد که تصویری از او به وسیله ی پیکر تراش معتبر ، آقای « ابوالحسن صدیقی » تهیه گردد . »

استاد « صدیقی » ، در اردیبهشت ماه سال خورشیدی ، تصویری تمام چهره به قلم سیاه تهیه کرد که در بیست و یکمین جلسه هیأت مؤسسین انجمن آثار ملی ، مورد تصویب واقع گردید . قرار بر آن شد که همین تصویر ، مبنای تهیه ی مجسمه ی ابن سینا نیز قرار گیرد . سرانجام ، در دیماه 1328 خورشیدی ، نیم رخی از چهره ی او تهیه گردید .

چندی بعد از طرف انجمن آثار ملی به استاد « ابوالحسن صدیقی » مأموریت داده شد تا با توجه به تصویر تمام رخ ابن سینا ، مجسمه ی ایستاده ای از شیخ بسازد تا در میدان « بوعلی » در شهر همدان نصب گردد . این کار نیز به عهدهی استاد صدیقی گذاشته شد . حاصل کار ، مجسمه ای شد به ارتفاع سه متر و ده سانتی متر و عرض 90 سانتیمتر و به وزن تقریبی چهارتُن . نیمی از این تندیس ، از سنگ یکپارچه ی مرمر سفید قم تهیه شده و هم اکنون بر روی پایهای در میدان « بو علی » در انتهای خیابان « بو علی » همدان قرار دارد .

از کار های دیگری که کمیته ی جشن هزاره ی « ابو علی سینا » برای بزرگداشت او لازم دانسته بود ، تأسیس کتابخانه ای بود در جوار آرامگاه وی . در این باره نظر اعضاء انجمن این بود که چون « ابن سینا » فیلسوف و دانشمندی جهانی است ، لازم است که همه ی محافل علمی جهان در تأسیس کتابخانه ی او شرکت داشته باشند . از این رو در سال 1329 خورشیدی ، با تهیهی یک اطلاعیه به زبان های فارسی ، عربی ، فرانسه و انگلیسی ، از همه ی مؤلفان ، مؤسسات فرهنگی و ناشران ایرانی و خارجی درخواست شد که کتاب هایی به انجمن آثار ملی ارسال دارند .

در نتیجه ، کتاب های گوناگون علمی ، تاریخی ، ادبی و هم چنین کتاب هایی که درباره « ابن سینا » یا از آثار آن بزرگ مرد بود ، از کشور های مختلف به انجمن آثار ملی ارسال گردید . هم اکنون چهار هزار و سیصد و چهل و دو جلد کتاب فارسی و عربی در کتابخانه ی ابن سینا موجود است که سی مجلد آن ها از کتاب های خطی است و برخی از آنها بسیار نفیس و قابل توجه است . ضمناً پانصد و نود مجلد کتاب به زبان های فرانسه ، انگلیسی ، آلمانی و غیره نیز در کتابخانه وجود دارد .